Sejm przyjął nowelizację Kodeksu postępowania cywilnego, zgodnie z którą podstawową formą prowadzenia licytacji nieruchomości będzie forma elektroniczna. Deregulacja ma na celu usprawnienie procedury oraz szybsze egzekwowanie roszczeń. Tradycyjny sposób przeprowadzania licytacji będzie mógł być nadal stosowany tylko w ściśle określonych przypadkach. W toku procesu legislacyjnego Senat zaproponował dwie poprawki do nowelizacji, które zostały przyjęte przez Sejm. Do wejścia przepisów w życie nowela wymaga jeszcze podpisu prezydenta.
Istota przyjętych rozwiązań
Zgodnie z dotychczasowym brzmieniem art. 986² § 1 Kodeksu postępowania cywilnego, licytacja elektroniczna mogła być przeprowadzona wyłącznie na wniosek wierzyciela. Jeżeli wierzyciel nie złożył takiego wniosku, komornik przeprowadzał licytację w sposób wymagający fizycznego stawiennictwa zainteresowanych stron w miejscu jej przeprowadzania. Większość egzekucji z nieruchomości odbywała się zatem w formie stacjonarnej.
Nowelizacja zmienia tę zasadę. Po wejściu w życie nowych przepisów licytacja elektroniczna stanie się formą podstawową w egzekucji z nieruchomości. Licytację w sposób tradycyjny można będzie przeprowadzić jedynie na żądanie wierzyciela, a gdy egzekucja dotyczy zaspokojenia więcej niż jednego wierzyciela – na żądanie co najmniej jednego z nich.
Elektroniczny tryb prowadzenia licytacji usuwa bariery geograficzne i czasowe. Taka forma licytacji powoduje, że potencjalni nabywcy uczestniczą w przetargu z dowolnego miejsca, bez konieczności fizycznego stawiennictwa. To zwiększa konkurencję i prowadzi do wyższych cen sprzedaży, co jest korzystne zarówno dla wierzycieli dochodzących swoich roszczeń, jak i dla dłużników, których zobowiązania mogą zostać zaspokojone w większym zakresie.
Jak przebiega licytacja
System elektronicznych licytacji zarządza Krajowa Rada Komornicza. Portal e-licytacje.komornik.pl służy jako platforma, na której publikowane są obwieszczenia i prowadzone przetargi. Zapoznanie się z obwieszczeniem nie wymaga uwierzytelnienia, natomiast dostęp do protokołu opisu i oszacowania nieruchomości już tak.
Założenie konta w systemie jest bezpłatne i polega na złożeniu wniosku za pośrednictwem prostego formularza rejestracyjnego. System automatycznie weryfikuje dane osobowe (imię, nazwisko, numer PESEL) w rejestrze PESEL poprzez połączenie z rządowymi bazami danych. Po pomyślnej weryfikacji użytkownik może brać udział w nieograniczonej liczbie licytacji.
Użytkownik zgłasza przystąpienie do konkretnego przetargu i otrzymuje unikalny identyfikator licytanta. Wraz ze zgłoszeniem składa oświadczenie, że nie zachodzą wobec niego podstawy do wyłączenia od udziału określone w art. 976 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego. W przetargu nie mogą uczestniczyć m.in.: dłużnik, komornik, ich małżonkowie, dzieci, rodzice i rodzeństwo, osoby obecne na licytacji w charakterze urzędowym, licytant który nie wykonał warunków poprzedniej licytacji oraz osoby które mogą nabyć nieruchomość tylko za zezwoleniem organu państwowego, a zezwolenia nie przedstawiły.
Licytacja trwa siedem dni. Rozpoczyna się i kończy w godzinach 9:00-14:00 w dni robocze. Od 1 lipca 2023 roku działa mechanizm zabezpieczający przed składaniem ofert w ostatniej chwili – jeśli w ciągu ostatnich pięciu minut przed zakończeniem wpłynie nowa oferta, termin automatycznie przedłuża się o kolejne pięć minut. Jeżeli w dodatkowym czasie zgłoszono dalsze postąpienie, termin zakończenia przetargu wydłuża się każdorazowo o kolejne pięć minut.
Korzyści dla uczestników postępowania
Wierzyciele zyskują sprawniejszy sposób realizacji roszczeń. Elektroniczne przetargi skracają czas oczekiwania na sprzedaż i wpływ środków. Komornicy potwierdzają, że e-licytacje generują wyższe ceny sprzedaży niż tradycyjne przetargi, co oznacza szybsze i pełniejsze zaspokojenie wierzytelności.
Dłużnicy mają szansę na korzystniejsze rozliczenie zobowiązań. Wyższa cena sprzedaży oznacza większe zaspokojenie wierzytelności i mniejsze pozostałe zadłużenie, a niekiedy całkowite zakończenie postępowania egzekucyjnego. Dodatkowo elektroniczny tryb zmniejsza uciążliwość procedur – dłużnik nie musi uczestniczyć w publicznych przetargach.
Nabywcy otrzymują szerszy dostęp do rynku nieruchomości komorniczych. Nie muszą organizować fizycznego stawiennictwa w miejscu przetargu, co jest szczególnie istotne dla osób z odległych regionów kraju. Składanie ofert przez internet zapewnia równy dostęp do przetargów i zwiększa konkurencję.
Krajowa Rada Komornicza podaje, że w ciągu pięciu lat funkcjonowania systemu (od marca 2020 roku) uzyskano ponad miliard złotych ze sprzedaży zajętych składników majątku. Średnie ceny w e-przetargach przewyższają wyniki tradycyjnych sprzedaży.
Elektroniczny tryb eliminuje też wydatki na wynajem sali, obsługę administracyjną i zabezpieczenie miejsca licytacji. Niższe koszty organizacyjne oznaczają mniejsze obciążenia dla wierzyciela, a ostatecznie dla dłużnika w przypadku skutecznej egzekucji.
Pakiet zmian deregulacyjnych
Nowelizacja stanowi element szerszego pakietu zmian deregulacyjnych w sądownictwie. Cyfryzacja egzekucji wpisuje się w modernizację wymiaru sprawiedliwości, która obejmuje również elektroniczne doręczenia, zdalny dostęp do akt sprawy i możliwość prowadzenia rozpraw online.
Po przyjęciu nowelizacji przez Sejm, Senat zaproponował dwie poprawki, które Sejm następnie zaakceptował. Pierwsza poprawka dotyczyła zawiadomień dłużnika. Senat argumentował, że skoro elektroniczny tryb licytacji będzie wynikał wprost z przepisów prawa, osobne zawiadamianie dłużnika o tym fakcie w każdym przypadku jest zbędne i generuje niepotrzebny formalizm. W ostatecznym kształcie przepisów komornicy nie muszą każdorazowo zawiadamiać dłużnika o wyborze elektronicznej formy przetargu. Dłużnik otrzymuje standardowe zawiadomienie o wszczęciu egzekucji z nieruchomości, które automatycznie obejmuje informację o elektronicznym trybie jako formie podstawowej.
Druga poprawka doprecyzowała termin wejścia w życie przepisu dotyczącego rękojmi. Zgodnie z nowymi regulacjami, również w licytacji elektronicznej rękojmi nie składa wierzyciel, który przystępuje do przetargu, a jego wierzytelność nie jest niższa od wysokości rękojmi. Ta zasada wejdzie w życie dwa miesiące później niż pozostałe przepisy nowelizacji.
Przepisy przejściowe i wejście w życie
Nowelizacja wejdzie w życie po upływie miesiąca od dnia ogłoszenia w Dzienniku Ustaw. Miesięczne vacatio legis umożliwi komornikom, sądom i uczestnikom postępowań przygotowanie się do nowych wymogów. Jak wspomniano wcześniej, przepis dotyczący rękojmi wejdzie w życie dwa miesiące po ogłoszeniu nowelizacji.
Ministerstwo Sprawiedliwości zapowiedziało działania informacyjne i szkoleniowe. Szczególny nacisk zostanie położony na przygotowanie komorników do sprawnego prowadzenia elektronicznych licytacji jako formy podstawowej oraz edukację potencjalnych uczestników przetargów.
Do egzekucji z nieruchomości wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie nowelizacji stosuje się przepisy dotychczasowe. To rozwiązanie chroni uzasadnione oczekiwania uczestników już toczących się postępowań i zapewnia stabilność prawną.
Ewolucja systemu elektronicznych licytacji
Portal elektronicznych przetargów komorniczych uruchomiono 11 marca 2020 roku. Początkowo umożliwiał udział wyłącznie w e-licytacjach ruchomości – pojazdów mechanicznych, maszyn przemysłowych, antyków czy biżuterii. System sprawdził się i zyskał uznanie zarówno komorników, jak i uczestników przetargów.
We wrześniu 2021 roku weszły w życie przepisy rozszerzające zakres elektronicznej sprzedaży na nieruchomości. Forma cyfrowa była jednak fakultatywna – w myśl przepisów regulujących pracę komornika wymagała wyraźnego wniosku wierzyciela (art. 986² § 1 k.p.c.). Bez takiego wniosku sprawa automatycznie prowadzona w sposób klasyczny, co w praktyce oznaczało, że większość sprzedaży nieruchomości nadal odbywała się w formie stacjonarnej.
Od 1 lipca 2023 roku działa mechanizm automatycznego przedłużania licytacji o pięć minut w przypadku zgłoszenia postąpienia w ostatnich pięciu minutach przed planowanym zakończeniem przetargu. Zmiana ta, postulowana przez środowisko komornicze, zwiększyła efektywność systemu i przyczyniła się do osiągania wyższych cen sprzedaży.
Obecnie przyjęta nowelizacja zamyka etap testowania rozwiązań. Zmiana zasady – elektroniczny tryb jako forma podstawowa – kończy pięcioletni okres stopniowego wdrażania cyfryzacji w egzekucji komorniczej. Polska dołącza tym samym do państw europejskich, gdzie elektroniczna sprzedaż majątku dłużników stanowi standard.
Znaczenie zmian dla systemu prawnego
Priorytet elektronicznych przetargów to kolejny krok w cyfryzacji polskiego systemu prawnego. Transformacja może początkowo wymagać przyzwyczajenia się do nowych narzędzi, ale długofalowe korzyści przewyższają krótkotrwałe niedogodności.
System cyfrowy zapewnia większą przejrzystość, szerszy dostęp do licytacji i wyższe ceny sprzedaży. Eliminuje również problemy organizacyjne tradycyjnych przetargów – wynajem pomieszczeń, obsługę administracyjną, zabezpieczenie miejsca.
Nowelizacja wpisuje się w europejskie standardy egzekucji. Unia Europejska promuje cyfryzację wymiaru sprawiedliwości jako sposób zwiększenia dostępności i efektywności systemów prawnych. Polska dostosowuje swoje prawo do nowoczesnych rozwiązań technologicznych, wzmacniając pozycję sądownictwa na tle innych krajów wspólnoty.
Wyzwania i perspektywy rozwoju
System elektronicznych licytacji ma również swoje wyzwania. Kluczowe jest zapewnienie powszechnego dostępu do technologii i umiejętności korzystania z platform cyfrowych. Choć poziom cyfryzacji społeczeństwa jest wysoki, dla niektórych grup obsługa systemów internetowych może być barierą.
Ministerstwo Sprawiedliwości i Krajowa Rada Komornicza planują rozbudowę działań edukacyjnych. Zapowiadają kampanie informacyjne, publikację poradników i uruchomienie infolinii dla użytkowników systemu.
Ważny jest również aspekt cyberbezpieczeństwa. System musi zapewniać najwyższe standardy ochrony danych osobowych i zabezpieczenia przed nielegalną ingerencją w przebieg przetargów. Krajowa Rada Komornicza deklaruje stałą modernizację infrastruktury IT i monitoring zagrożeń.
Nowelizacja Kodeksu postępowania cywilnego przyjęta przez Sejm wprowadza fundamentalną zmianę w egzekucji z nieruchomości. Zmiana zasady – elektroniczna forma licytacji jako podstawowa, tradycyjna jako wyjątek – kończy pięcioletni okres testowania cyfrowych rozwiązań i odpowiada na potrzeby nowoczesnego obrotu gospodarczego.
Korzyści odnoszą wszyscy uczestnicy postępowania. Wierzyciele uzyskują sprawniejsze narzędzie realizacji roszczeń i wyższe zaspokojenie wierzytelności. Dłużnicy mają szansę na korzystniejsze rozliczenie zobowiązań dzięki lepszym cenom sprzedaży. Nabywcy otrzymują szerszy dostęp do rynku nieruchomości komorniczych. Pięć lat funkcjonowania systemu – ponad miliard złotych ze sprzedaży i potwierdzone wyższe ceny – dowodzi skuteczności cyfrowego modelu.
Polska, wprowadzając priorytet e-licytacji, dostosowuje swój system egzekucji do europejskich standardów. Nowelizacja otwiera nowy rozdział w cyfryzacji wymiaru sprawiedliwości i wyznacza kierunek dalszych reform w procesach sądowych i egzekucyjnych.